Θα ήθελα αρχικά να αναφέρω ότι η υπογονιμότητα δεν είναι μία κολλητική ασθένεια. Το να το βιώνει ένα ζευγάρι δεν σημαίνει ότι αφορά όλους και δεν χρειάζεται να δημιουργείται πανικός. Η σύγχρονη Ιατρική επιστήμη με την βοήθεια της μοριακής Βιολογίας αλλά και η τεχνολογική εξέλιξη πασχίζουν πάνω στον τομέα αυτό και καθημερινά προκύπτουν συνεχώς νέα δεδομένα άλλα αξιοποιήσιμα και άλλα με θεωρητικό χαρακτήρα. Αυτή η συνεχής έρευνα οδήγησε στο να εξηγηθούν πολλές καταστάσεις οι οποίες παλιότερα αναφέρονταν απλά σαν ανεξήγητη υπογονιμότητα.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από την αρχή για να μελετήσουμε αυτό το φαινόμενο. Κατ αρχήν δεν θεωρούμε ποτέ ένα ζευγάρι υπογόνιμο επειδή δεν είχε εγκυμοσύνη από το πρώτο έτος. Θεωρείται απόλυτα φυσιολογικό ένα ποσοστό νέων ζευγαριών να μην το επιτύχει. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν χαρακτηρίζει ένα ζευγάρι σαν υπογόνιμο. Στην προκειμένη περίπτωση μία επίσκεψη στον γυναικολόγο θα οδηγήσει σε ένα πλάνο Οικογενειακού Προγραμματισμού. Θα αναλυθούν οι συνήθειες του ζευγαριού, η συχνότητα των επαφών, η σωστή γνώση του κύκλου και της ωορρηξίας. Είναι σύνηθες, ζευγάρια τα οποία σπάνια έρχονται σε επαφή να θεωρούν ότι είναι υπογόνιμα. Αυτό βέβαια δεν ισχύει. Για να θεωρηθεί ένα ζευγάρι υπογόνιμο θα πρέπει να έρχεται τακτικά σε επαφή για ένα διάστημα τουλάχιστον 12 μηνών ώστε να θεωρήσουμε ότι πράγματι κάποιος παράγοντας εμποδίζει την σύλληψη.
Υπογονιμότητα όμως δεν θεωρείται μόνο η αδυναμία σύλληψης. Υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις οι οποίες οδηγούν σε αυτήν όπως η επιτυχία σύλληψης που όμως θα οδηγήσει σε παλινδρόμηση (παλίνδρομος κύηση) και οι περιπτώσεις αποβολών, μίας ή περισσοτέρων. Κάθε μία από τις περιπτώσεις αυτές απαιτεί διερεύνηση και δεν μπορεί να θεωρείται τυχαίο γεγονός από την στιγμή που τα τελευταία χρόνια ζούμε στην εποχή της Ιατρικής βάσει αποδείξεων (evidence based medicine) και δεν αφήνουμε τίποτα στον παράγοντα τύχη.
Άς ξεκινήσουμε λοιπόν από την περίπτωση της πλήρους αδυναμίας σύλληψης. Ο έλεγχος εδώ ξεκινάει με υστεροσαλπιγγογραφία για την γυναίκα και σπερμοδιάγραμμα για τον άνδρα. Η υστεροσαλπιγγογραφία πραγματοποιείται με δύο τρόπους, την κλασική ακτινολογική μέθοδο και την νεώτερη υπερηχογραφική μέθοδο. Μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για την βατότητα και την θέση των σαλπίγγων. Το σπερμοδιάγραμμα μας δίνει μία εικόνα του γεννητικού συστήματος του άνδρα και συμπληρώνεται από την βιοχημική ανάλυση σπέρματος, την καλλιέργεια σπέρματος και την νεώτερη μοριακή διερεύνυση παρουσίας ιών στο σπέρμα. Το σπερμοδιάγραμμα και η υστεροσαλπιγγογραφία απαιτούν συγκεκριμένο χρόνο εκτέλεσης οπότε καλό είναι πρώτα να συμβουλεύεστε τον γιατρό σας. Στο πρώτο ραντεβού θα ζητηθούν από το ζευγάρι πληροφορίες για το οικογενειακό ιστορικό αλλά και το προσωπικό ιστορικό. Αυτές οι πληροφορίες θα οδηγήσουν με ακρίβεια στα επόμενα βήματα της διερεύνησης οπότε θα πρέπει να είναι ολοκληρωμένες. Εδώ θα ήθελα να επισημάνω κάτι. Ακόμα και αν οι σάλπιγγες χαρακτηριστούν ανοικτές αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι και λειτουργικές. Η υστεροσαλπιγγογραφία μας δίνει χρήσιμες πληροφορίες και για την θέση τους και την πιθανή παρεμπόδισή τους αλλά και την παθολογία τους. Οι σάλπιγγες είναι ένα όργανο λειτουργικό, εξαιρετικό ευαίσθητο και αναλαμβάνουν την δύσκολη αποστολή της προώθησης του ωαρίου στην μήτρα. Δεν αποτελούν απλά ένα σωλήνα και το να είναι ανοικτές δεν σημαίνει ότι είναι και λειτουργικές. Επανειλημμένα έχουμε δει περιπτώσεις ανοικτών σαλπίγγων, φαινομενικά λειτουργικών, που όμως αποδείχτηκαν παθολογικές στην λαπαροσκόπηση. Τα πιο συνήθη αίτια παθολογίας των σαλπίγγων είναι η ενδομητρίωση, οι συμφύσεις και οι συχνές σαλπιγγίτιδες οι οποίες συχνά αποτελούν επιπλοκή μίας κολποτραχηλίτιδας. Μέχρι πρόσφατα για να έχουμε μία πλήρη εικόνα του γυναικείου γεννητικού συστήματος εφαρμόζαμε την λαπαροσκοπική χειρουργική. Πλέον χρησιμοποιούμε την Ρομποτική Χειρουργική η οποία μας επιτρέπει να εκτελούμε πολύ λεπτούς χειρισμούς με εξαιρετική ακρίβεια, με αποτέλεσμα καλύτερη αντιμετώπιση οποιουδήποτε προβλήματος συναντήσουμε. Η αντιμετώπιση προβλημάτων με την Ρομποτική χειρουργική είναι επιβεβλημένη εφόσον έχει διαπιστωθεί ότι οποιαδήποτε φλεγμονή μπορεί να οδηγήσει σε αποτυχία και της εξωσωματικής (πάνω από 30% αποτυχία αν υπάρχει ενδομητρίωση), εάν τελικά το ζευγάρι οδηγηθεί σε αυτήν την μέθοδο.
Μία άλλη επισήμανση που θέλω να κάνω είναι ότι ο ανδρικός παράγοντας ευθύνεται για το 50% και πλέον των περιπτώσεων υπογονιμότητας. Η παρουσία ιών και μικροβίων στο σπέρμα διεγείρει το αμυντικό σύστημα της συζύγου με αποτέλεσμα την πλήρη καταστροφή του στο σώμα της. Αλλά και μια παθολογική εικόνα του σπέρματος, μας κατευθύνει σε πληρέστερο έλεγχο όλου του ανδρικού γεννητικού συστήματος. Ένα μεγάλο ποσοστό ζευγαριών που τελικά οδηγείται σε εξωσωματική, οδηγείται λόγω της παθολογίας του ανδρικού γεννητικού συστήματος.
Πέραν των εξετάσεων αυτών, δυστυχώς το ζευγάρι θα πρέπει να κάνει υπομονή και να υποβληθεί σε μία σειρά ακόμη εξετάσεων. Πλήρης ορμονικός έλεγχος για να καθοριστούν πιθανά προβλήματα ωορρηξίας, υπερανδρογοναιμίας, συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών και άλλων πιο σύνθετων ορμονικών προβλημάτων στην γυναίκα. Στον άνδρα ο ορμονικός έλεγχος θα δείξει τυχόν σημαντικά προβλήματα σπερματογένεσης. Απαραίτητη είναι και η διερεύνηση της πιθανότητας ύπαρξης συνδρόμου αντίστασης στην ινσουλίνη. Η ινσουλίνη εκτός από την ρύθμιση της γλυκόζης στο αίμα, αποδείχθηκε ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην ωορρηξία και στην ανάπτυξη του ενδομητρίου στην γυναίκα. Ένας παράγοντας ο οποίος συμβάλει στην ορμονική απορρύθμιση του γυναικείου γεννητικού συστήματος και οδηγεί στην εμφάνιση των παραπάνω είναι το αυξημένο σωματικό βάρος και πολύ πιο έντονα η παχυσαρκία. Η διόρθωση του σωματικού βάρους μπορεί από μόνη της να οδηγήσει στην επαναρρύθμιση του ορμονικού συστήματος. Θα πρέπει λοιπόν με το χέρι στην καρδιά όσες γυναίκες παρουσιάζουν τέτοιου είδους προβλήματα να τα κατανοούν και να τα αντιμετωπίζουν. Ήδη υπάρχουν πολλές δημοσιεύσεις και ανακοινώσεις πάνω στο θέμα αυτό και μπορούν εύκολα να ενημερωθούν πριν ακόμη επισκεφτούν τον γιατρό τους.
Νεώτερες μέθοδοι που εφαρμόζονται για την πλήρη διερεύνηση του γεννητικού συστήματος είναι το triplex αγγείων του γεννητικού συστήματος τόσο στον άνδρα όσο και στην γυναίκα. Αποκτάμε έτσι χρήσιμες πληροφορίες για τυχόν διαταραχές της αιμάτωσης των γεννητικών οργάνων οι οποίες μας βοηθούν στο να κατανοήσουμε καλύτερα τον τρόπο παρέμβασής μας στην επίλυση προβλημάτων υπογονιμότητας. Μία επίσης νέα μέθοδος είναι η ανίχνευση μικροοργανισμών με μοριακές τεχνικές τόσο στο ανδρικό όσο και στο γυναικείο γεννητικό σύστημα. Οι μέθοδοι αυτές μας οδήγησαν να ανακαλύψουμε πληθώρα μικροοργανισμών που μπορούν να επηρεάσουν την γονιμότητα ενός ζευγαριού εάν δεν αντιμετωπιστούν. Μέχρι πριν λίγα χρόνια αγνοούσαμε την παρουσία τους αφού δεν διαθέταμε τον τρόπο να τους ανιχνεύσουμε. Πλέον οι μέθοδοι ανίχνευσης έχουν βελτιωθεί και μπορούμε να παρέμβουμε ακόμα και σε αυτό το κομμάτι που λεγόταν κάποτε ανεξήγητη υπογονιμότητα.
Άς προχωρήσουμε τώρα στις περιπτώσεις όπου μία εγκυμοσύνη ξεκινά κανονικά αλλά τα πρώτα σύννεφα εμφανίζονται γρήγορα με αποτέλεσμα η κύηση να παλινδρομεί πριν καλά καλά αναπτυχθεί το έμβρυο ή το έμβρυο αποβάλλεται με παρουσία αιμορραγίας. Εδώ θα μου επιτρέψετε ένα σχόλιο. Η λέξη έμβρυο είναι διεθνής Ιατρικός όρος και αναφέρεται στον αναπτυσσόμενο άνθρωπο ο οποίος δεν είναι σε θέση να συντηρήσει μόνος του καμία σωματική λειτουργία αλλά εξαρτάται από την καλή σωματική λειτουργία της μητέρας του. Κατ επέκταση είμαστε υποχρεωμένοι να τον χρησιμοποιούμε μέχρι να συμπληρωθούν κάποιες εβδομάδες κύησης. Σε καμία περίπτωση δεν αντανακλά μία ψυχρή αντίληψη για την ανθρώπινη ύπαρξη. Άς επιστρέψουμε λοιπόν στην περίπτωση μίας παλίνδρομης κύησης. Σε αυτήν την περίπτωση μας ενδιαφέρει η ιστολογική εξέταση η οποία μας δίνει πάρα πολλές πληροφορίες για τον λόγο που συνέβη αυτή. Καταστάσεις όπως είναι οι χρωμοσωμιακές ανωμαλίες οδηγούν σε παλινδρόμηση. Πολλές φορές αυτές οι ανωμαλίες στα χρωμοσώματα είναι τυχαίες, αφορούν δηλαδή μόνο αυτήν την κύηση και δεν υπάρχει κίνδυνος να ξαναεμφανιστούν ή αυτός ο κίνδυνος είναι μικρός. Ο καρυότυπος λοιπόν που γίνεται μας δίνει χρήσιμες πληροφορίες για το ζευγάρι. Αν χρειαστεί υποβάλλεται σε έλεγχο χρωμοσωμάτων και το ζευγάρι με περαιτέρω δυνατότητα μελέτης και γονιδιακών διαταραχών.
Νεώτερα δεδομένα μας κατευθύνουν σε αυτές τις περιπτώσεις και στην διερεύνηση μίας παθολογικής κατάστασης η οποία ονομάζεται θρομβοφιλία. Η θρομβοφιλία, ανάλογα με την βαρύτητά της μπορεί να εκδηλωθεί είτε σαν πρόβλημα γονιμότητας αφού οδηγεί σε απόφραξη των νεοσχηματιζόμενων αγγείων ενός εμβρύου με αποτέλεσμα να μην θρέφεται είτε σαν μία σειρά παθολογικών καταστάσεων σε μία οικογένεια όπως είναι η φλεβική θρόμβωση, η καρδιοπάθειες ή ακόμα και αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια σε ηλικίες εμφάνισης πολύ νεώτερες από αυτές που συνήθως εμφανίζονται. Η διερεύνηση της θρομβοφιλίας και η αντιμετώπισή της απαιτεί την συνεργασία του ασθενή με έναν Αιματολόγο Ιατρό ώστε να του δώσει την κατευθυντήρια γραμμή και θεραπεία για τους εννέα μήνες της εγκυμοσύνης πάντοτε βέβαια με την στενή παρακολούθηση από πλευράς Γυναικολόγου. Μία ακόμη κατάσταση η οποία οδηγεί σε προβλήματα στην αρχόμενη εγκυμοσύνη είναι η διέγερση του αμυντικού μηχανισμού της μητέρας εναντίον του εμβρύου. Η παρουσία βλαπτικών παραγόντων στο σπέρμα του άνδρα είναι συνήθως το αίτιο το οποίο προκαλεί την επιθετικότητα αυτή. Με μία σύγχρονη εξέταση που ονομάζουμε ανοσοφαινότυπο διαπιστώνουμε το επίπεδο διέγερσης της κυτταρικής άμυνας του οργανισμού της μητέρας. Αυτή η διέγερση, εάν ξεπεράσει την ικανότητα ανοχής που έχει το γυναικείο σώμα απέναντι στο έμβρυο, τότε θα οδηγήσει σε αποβολή του εμβρύου. Σε αυτή την περίπτωση απαιτείται σωστή αντιμετώπιση των βλαπτικών παραγόντων του σπέρματος (μικρόβια, ιοί, παράσιτα κλπ) σε συνδυασμό με προσπάθεια καταστολής του αμυντικού συστήματος της μέλλουσας μητέρας.
Η μελέτη της υπογονιμότητας είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο στην σύγχρονη Γυναικολογία. Πολλές φορές στην προσπάθεια αυτή επιτυγχάνουμε τον στόχο μας. Σε πολλές επίσης δυστυχώς αποτυγχάνουμε. Το βέβαιο είναι ότι συστηματικά προσπαθούμε να εξερευνήσουμε ακόμη το ανθρώπινο σώμα και τις λειτουργίες του το οποίο κάθε μέρα μας εκπλήσσει με τις δυνατότητες και την πολυπλοκότητα που διαθέτει. Εάν ένα ζευγάρι τελικά εκ των πραγμάτων οδηγηθεί στην εξωσωματική γονιμοποίηση καλό είναι πρώτα να ολοκληρώσει την διερεύνηση αυτών των πτυχών της υπογονιμότητας και να τις αντιμετωπίσει γιατί διαφορετικά υπάρχει πιθανότητα αυτοί οι παράγοντες να επηρεάσουν αρνητικά την έκβαση της εξωσωματικής και να προσθέσουν επιπλέον άγχος στο ζευγάρι.
Ένα ζευγάρι το οποίο αντιμετωπίζει προβλήματα γονιμότητας θα πρέπει να γνωρίζει ότι είμαστε σύμμαχοί του στην προσπάθεια να αποκτήσει την οικογένειά του. Ο κύκλος των εξετάσεων και της ταλαιπωρίας ακούγεται μεγάλος αλλά εάν όλα γίνουν συστηματικά τότε ολοκληρώνεται γρήγορα και εύκολα. Το ζητούμενο είναι και οι ίδιοι να δώσουν μία πίστωση χρόνου στην διερεύνηση του προβλήματος, να έχουν υπομονή ώστε να μπορέσουν να πάρουν απάντηση στο πρόβλημά τους και σωστή καθοδήγηση για το τι μέλει γενέσθαι. Το μόνο βέβαιο είναι ότι πάρα πολλά ζευγάρια έχουν βοηθηθεί, τώρα ζουν ευτυχισμένα με την οικογένειά τους και σίγουρα θα σκέφτονται ότι η όποια ταλαιπωρία τελικά άξιζε τον κόπο.
